Құстарды бақылау:
Тянь-Шань таулары мен Қазақстанның шөлдері

Алматыға таңертең келу. Отырар қонақ үйіне трансфер. Таңғы ас ішу. Қонақ үйдің жанындағы саябақта аздап серуендеу, жасыл сарықасты және сұрғылт зарничканы тамашалау. Алматыдан шығысқа қарай Шарын өзені мен Қызыл шатқалға таңертеңгі сапар. Мұнда батыстың бұлбұлы мен ақ шымшық мекендейді. Жолда біз құнарлы ауылшаруашылық жерлерінен өтеміз; жол бойындағы сымдарда тізіліп, сарыалқым аражегіштер, көк қарға, биші шақшақай, қара тағанақ пен сары торғайлар отырады. Сондай-ақ, біз тасқа ұя салатын сары торғай мен үстірт сары торғайларын, қасқа шақшақай мен көксары құстарын зерттеу үшін аялдама жасаймыз. Шарын қызыл шатқалынан көп ұзамай жартастар мен тастарды мекендеп, тез көбейетін көрікті қызғылт қараторғайларды көре аламыз. Ақбас тырна мен қылқұйрық бұлдырықты табу үшін біраз жерді шолып шығамыз. Сәті түссе, осы жержен ителгіні көре аламыз; Таяу Шығыстың сұңқар ұстаушыларының жоғары сұранысынан санының азаюына қарамастан, бұл құстардың түрлерін әдетте осы жерлерден кездестіруге болады. Сондай-ақ, жолда кеміргіш сүтқоректілерді, мысалы, үлкен құмтышқан мен қаптаған сарышұнақтарды, тіпті қарақұйрықтарды кездестіруіміз мүмкін. Қарақұйрықтар саны өкінішке орай жыл сайын азайып барады. Жолда кездестіретін өсімдіктер дүниесі көбінесе тасты шөл далада өседі: тас бұйырғын, бұталы шырмауық, траганкат қарағаны, траганкат шырмауығы, түрлі бетеге шөптер, қарағандар, жусан мен қарлыған және эндемиялық Михельсон кермегі.

Таңғы ас алдында Шарын өзені алқабын және тасты шөл даланы мекендейтін құстарды бақылау. Оңтүстікке қарай жылжу, жол бойында ителгі, дала күйкентайын, шөл дала күйкентайын, биші шақшақайды, құлақты бозторғайды, қылқұйрық бұлдырықты бақылау. Шарын шатқалы - мыңдаған жылдар бойы құдіретті Шарын өзенінен пайда болған терең шатқал, сондай-ақ моңғол шұбар шымшығы, сары торғай және көптеген жыртқыш құстар мекені. Түскі астан кейін жыртқыш құстарды, атап айтқанда қара дегелекті іздеп, жақын маңдағы сары Шарын шатқалына бару. Кешке лагерьге оралу. Жолда құм қоян мен қызыл түлкіні, сондай-ақ осы маңайда мекендейтін көксарыдан ініне тығылатын сарышұнақтарды кездестіруіміз мүмкін.

Алматыға оралу. Қайтар жолда артезиан суы бар құдықтың жанына тоқтап, ол жерден суға келетін қарабауыр бұлдырық пен қылқұйрық бұлдырықты көре аламыз. Біз шөлқұнақ секілді басқа да құстарды күтеміз, алайда бұл жерге басқа да құс түрі ұшып келуі мүмкін. Көкпек асуы арқылы өткеннен кейін бүркіт, бақалтақ қыран, қарақұс, сондай-ақ ақбас құмайды кездестіруіміз мүмкін. Жергілікті тау баурайларында көбейетін тау сары торғайы, үстірт сары торғайы, азия кекілігі, қасқа шақшақай, көк тассайрақ үшін бұл жақсы мекен. Алматыдағы Отырар қонақүйі Бос уақыт. Түнеу.

Солтүстік-батысқа Тауқұм шөліне қарай жылжу. Толық жабдықталған жағалаудағы лагерь бізге ақ қанатты тоқылдақ, жойылып бара жатқан қоңыр көгершін, ақ шымшық, Бұқара көкшымшығы сияқты құс түрлері мекендейтін Іле өзенінің атырауын зерттеуге мүмкіндік береді. Айтпақшы, дуадақ дәл біздің лагерьдің жанына ұя салған! Айнала қосдақты бозторғай мен кішкентай сұр бозторғайдың құбылтып салған әндері, ал бір топ қарабауыр бұлдырық таңертең әдеттегі бағытымен біздің лагерьдің жанындағы жерден су ішіп, кері қайтады. Каспий және үлкентұмсықты шүрілдік те осы аймақты мекендейді. Шөл далаға барар жолда біз Күрті өзеніндегі Сарбұлақ көліне тоқтаймыз, онда көл жағасындағы жартастардың арасынан мыңдаған қызғылт қараторғайлар ұясын көре аламыз. Көл американдық ақ және бұйра бірқазан үшін үлкен су қоймасы. Сондай-ақ, бұл жерді үлкен аққұтан, отүйрек және кең таралған еуразиялық жабайы үйрек мекендейді. Мұнда аққұйрықты субүркіт, батпақ құладыны, өгіз шағала, қарабас шағала, сондай-ақ шағалатұмсықты, қара батпақ, ақжақты батпақ қарқылдағы сияқты ерекше құс түрлері де бар. Сонымен қатар, мородунка сияқты қоныс аударатын құстардың да саны өте көп.

Солтүстік-батысқа Тауқұм шөліне қарай жылжу. Толық жабдықталған жағалаудағы лагерь бізге ақ қанатты тоқылдақ, жойылып бара жатқан қоңыр көгершін, ақ шымшық, Бұқара көкшымшығы сияқты құс түрлері мекендейтін Іле өзенінің атырауын зерттеуге мүмкіндік береді. Айтпақшы, дуадақ дәл біздің лагерьдің жанына ұя салған! Айнала қосдақты бозторғай мен кішкентай сұр бозторғайдың құбылтып салған әндері, ал бір топ қарабауыр бұлдырық таңертең әдеттегі бағытымен біздің лагерьдің жанындағы жерден су ішіп, кері қайтады. Каспий және үлкентұмсықты шүрілдік те осы аймақты мекендейді. Шөл далаға барар жолда біз Күрті өзеніндегі Сарбұлақ көліне тоқтаймыз, онда көл жағасындағы жартастардың арасынан мыңдаған қызғылт қараторғайлар ұясын көре аламыз. Көл американдық ақ және бұйра бірқазан үшін үлкен су қоймасы. Сондай-ақ, бұл жерді үлкен аққұтан, отүйрек және кең таралған еуразиялық жабайы үйрек мекендейді. Мұнда аққұйрықты субүркіт, батпақ құладыны, өгіз шағала, қарабас шағала, сондай-ақ шағалатұмсықты, қара батпақ, ақжақты батпақ қарқылдағы сияқты ерекше құс түрлері де бар. Сонымен қатар, мородунка сияқты қоныс аударатын құстардың да саны өте көп.

Алматыға түнгі поезд. Кешке Алматыға дейін поезға отыру үшін станцияға барамыз.

Таңертең поезбен келіп, Ақсу Жабағлы қорығына барамыз. Қонақ үйге орналастыру. Саяхаттың бұл кезеңін ботаниктер үшін сый деп санауға болады, өйткені Ақсу Жабағылы – ботаникалық жұмақ, онда 1,400-ге жуық түрлі өсімдіктер өседі, олардың көпшілігі Батыс Тянь-Шань үшін сирек немесе эндемикалық өсімдік түрлері. Бұл жерде алғашқы наурызшешектер, қызғалдақтар мен тасжарғандардың алуан түрі өседі. Қайың мен терек сияқты эндемикалық ағаштар да осында тамыр жайған. Бұл кезде әртүрлі биіктікте пияздың жиырмадан астам түрі гүлдеп, шалғындарды таңғажайып көк, қызыл және қызғылт гүлдер кілемі жайлайды. Сондай-ақ, астрагалустың оннан астам түрі, феруланың бес түрі өседі, қызғалдақтар (Кауфман қызғалдағы жалған шашақты қызғалдақ), Северцов унгерниясы, татар иксиолирионы және басқа да эндемикалық түрлер, мысалы, томағашөп, Талас ошағы, Ольга патшайым бәйшешегі, Северцов сергиясы, сәндік Қоқан моринасы гүлдейді. Төбелерде бөдене қиқулап, төбешік бөктерінде тау және сұр сандуғаштар, қарабас тағанақ ұя салған, даланы үлкен түркептер мекендейді. Сәл жоғары көкбас қызылқұйрық, ементұмсық пен гималай ұлары мекендейді, бірақ оларды турдың соңында, Алматы маңындағы тауларда бақылаған дұрыс. Американың қара кататры, ақбас құмай, сақалтай және бүркіт сияқты жыртқыш құстар мұнда әлдеқайда жиі кездеседі. Қонақ үйдің терезелерінен жағалтай, кезқұйрық пен ителгіні көре аласыз. Безгелдек, шалғын құладын, шалғын қаншыр және ақбас тырна сияқты құс түрлері жақын маңдағы көлдердің бірінде ұя салып, қарқынды көбеюде. Ал Ақсу шатқалы өсімдік түрлерінің алуандығымен және сөзбен жеткізу мүмкін емес сұлу табиғатымен таңқалдырады, бұл жерде әзірге сарымойын көкшымшық, Үстірті сарыторғайы, тау сарыторғайының популяциясы ұлғаюда. Кейбір қазақстандық орнитологтар бозбас пайызторғайдың бір түрі болып саналатын қарабас пайызторғайды құстың жеке түрі деп санайды. Ойпатты орманда дала құйқылжың торғайы, әнші сандуғаш, құрқылтай, жұмақ шыбыншы торғайы мекендейді. Жолда тоқтап, жыланшы қыран мен құзғынды бақылап, сондай-ақ үкі ұяларын көруге болады.

Ақсу Жабағылыдан кету. Алматыға түнгі поезд.

Алматыға келу. Тянь-Шань шыршалы ормандары мен шалғындарына жоғары көтерілеміз. Обсерваторияда екі күн түнейміз. Шалғындардың үстіндегі жартасты шыңдар Гималай ұларының ұя салатын орны болып табылады, ол өз аумағын дыбыспен белгілейді. Гүлденген мәрмәр алқабының етегінде жағалары орақтұмсықтың көбеюіне қолайлы тамаша орын, бөгет үстінде орналасқан су қоймасы - үлкен Алматы көлі бар. Бұл жер ботаниктер үшін жұмақ. Аласа тау беткейлерін ырғай, итмұрын және котонестер көмкерген, сонымен қатар мұнда сирек кездесетін және эндемикалық Мушкетов тікені өседі. Одан жоғары Сиверс алма ағашы, кәдімгі өрік, көкшіл көкшегүл, ақезу бәрпі, таран мен үлкен шырыш көптеп өседі Тянь-Шань шыршасына ұқсас ағаштар өсетін ормандар жатаған гудайерасы, эндемикалық жирен ақбасқурай үшін қолайлы жер болып табылады, бәрпі, қазтамақ, наурызшешек, шегіргүл және шөмішгүл түрлерінің әсемдігі ерекше көз тартады. Өзен бойында еменжапырақ, кездікқын мен тікенді сүйсін өседі. Одан біршама жоғары субальпілік аймақта осы жерлерге ғана тән биік арша өседі. Мұндағы гүлдер таңқаларлық ерекше, олардың арасында үлкен күнгелді (Алтай және Сібір күнгелдісі), үлкен гүлді жыланбас, биік ветреник, ұмытылған тиынтақ, наурызшешек және басқалары бар. Альпі белдеуі - төртаталық сиббалдия, ашық қызыл родиола, кестежусан, бояғыш қызылтамыр, ірі гүлді және сансыз астрагалус, қандыгүл, қазтабан, көкгүл мен кекре өсетін керемет жер. Бұл жерді сондай-ақ боз және қарабас содырғы, қарабауыр қызылмойын, боз зарничка, сұрбауыр қамыстұмсық, көкшымшық, арша құралайы мен арша ементұмсық сияқты көптеген құс түрлері мекендейді. Ал Тянь-Шаньның шыршалы ормандарын үлкен түркептер, көгілдір түсті редстарт және Эверсманның редстарты, сұңқар, қайшыауыз бен әсем құнақ мекендейді. 14-күні түстен кейін Алматыға оралу.

Ұшып шығу